Fikret Artan
Teşbihte kusur olmaz, bilhassa enflasyon sayıları konusunda TÜİK, vatandaşlarımızın geçim çabasında hissettiği fiyat artışlarının altında istatistikler açıklayınca, artık toplumun kıymetli bir kısmı bu kurum tarafından yayınlanan istatistiklere pek inanmamaktadır.
Bu duruma ek olarak, Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi Liderinin, vakitsiz ve yersiz olarak, 1 yıl evvel 2022 Ocak ayında enflasyonun Baz Tesiri sebebiyle eksi olacağını söz ederek büyük bir hesap yanlışı ve gaf yapması, toplumun ekonomik datalara esasen az olan itimadını güzelce ortadan kaldırmaya katkıda bulunmuştur.
SON 1 YILDA ENFLASYONDA DURUM
2021 Aralık’ta yüzde 13,58’lik aylık çok yüksek bir artış ile başlayan yüksek enflasyonist eğilim, 2022 Ocak’ta yüzde 11,10’luk aylık yüksek artış ile devam etmiş ve nihayet 2022 Kasım’da 12 Aylık Kümülatif Yıl Sonu Enflasyonu yüzde 84,39 olarak gerçekleşmiştir.
2021 Aralık ve 2022 Ocak aylarında Petrol Eserlerinden Elektriğe, Besinden Paklık eserlerine o kadar yüksek oranlı fiyat artışları oldu ki, adeta artırım sağanağı yaşandı ve sonraki aylarda tıpkı şiddette olmasa da, enflasyon (fiyat artışları) bir yıl boyunca derin bir halde hissedildi.
İşte tam da bu ruhsal ortamda, geçen aybaşında açıklanan 2022 yılı Aralık ayına ait Aylık %1,18, 12 Aylık Yıl Sonu TÜFE bir evvelki yılın birebir ayına nazaran 20,12 puanlık büyük bir azalışla yüzde 64,27 olarak açıklandı ve tabi ki geçmiş hafıza kayıtları ve şimdiki hayattaki gerçekler sebebiyle insanlarımızın büyük çoğunluğu buna inanmadılar.
Söz konusu 2 ayda yaşanan çok yüksek artışların gerisinden nispeten daha düşük artışlar son konusu olunca, bahse vakıf olmayan ortalama vatandaşları bırakın, muhakkak bir eğitim seviyesinin üstündeki beşerler tarafından bile anlaşılamayacak bir hesaplama gizemi olan “Baz Etkisi” 12 Aylık Yıl Sonu TÜFE hesaplamasında ortaya çıktı.
Matematiksel bir olgu olan Baz Tesirini; Karşılaştırmaya mevzu olan iki periyottan birincisinde rastgele bir nedenle oran ya da sayılar üzerinde ortaya çıkan çok yükseliş yahut düşüşün, karşılaştırılan devirlerin sonuçları üzerinde yarattığı yüksek tesir olarak tanımlayabiliriz.
Bu tariften hareketle; tekrar etmek gerekirse 2022 Aralık Aylık Enflasyonu yüzde 1,18 olarak gerçekleşip, 2021 yılının birebir ayındaki yüzde 13,58’lik yüksek artışa nazaran epeyce düşük kaldığı için, hesaplamaya temel olan endekslerde buna nazaran oluştuğu için 12 Aylık Yıl Sonu TÜFE bir anda 20 puan düşmüş oldu.
Çünkü Yıl Sonu TÜFE hesabı; İçinde bulunulan ayın endeksinin, bir evvelki yılın tıpkı ayının endeksine bölünmesinden elde edilmektedir. Yani 2 Nokta ortasındaki artış oranı hesaplanmaktadır. Tarifte olduğu üzere birinci Baz ayında ortalamanın çok üzerinde bir artış gerçekleşip, 12 ay sonraki daha düşük artışla belirlenen endekse bölününce, Baz Tesiri sebebiyle yıllık artış oranı düşük olarak tezahür etmekte ve fiyat artış suratında yüksek oranlı azalış ortaya çıkmaktadır.
Oysa, aylık sıra dışı yüksek oranlı artış yahut düşüşlerin, Hareketli Ortalama olarak hesaplanan ve gerçek enflasyon göstergesi olan Yıllık Ortalama TÜFE oranında bu halde bir tesir ortaya çıkarmadığını daha evvelki yazımızda bilhassa vurgulamış ve Yıllık Ortalama Fiyat Artışı olarak bu göstergenin temel alınması gerektiğini yazmıştık.
NASRETTİN HOCA YAŞASAYDI…
Konunun gereğince anlaşılması için tekrar belirtmeliyim ki; 2022 Aralık ayındaki Yıl Sonu TÜFE’deki yüksek oranlı azalış, sıkı bir enflasyonla gayret programının sonucu değil, 2022 yılı Aralık ayı fiyat artışının çok yüksek çıkmasının yol açtığı Baz Tesirinden kaynaklanmıştır. Tıpkı gelişme Ocak 2022’deki %11,10’luk yüksek aylık enflasyon artışının tesiriyle, yarın TÜİK tarafından açıklanacak Ocak 2023 Aylık Enflasyonunun mutlaklaşması ile de meydana çıkacaktır.
Oysa, vatandaşlarımızın büyük çoğunluğu enflasyon suratında meydana gelen yüksek oranlı düşmeye inanmamakta ve TÜİK’in sayılarla oynadığını düşünmektedirler. Mevzuyu şahsen inceleyen ve hesaplayan biri olarak diyebilirim ki; Ocak 2023 için aylık enflasyonda çok ufak çaplı bir manipülasyon ihtimali olsa bile, 12 Aylık Yıl Sonu ve Yıllık Ortalama TÜFE sayılarında bunun tesiri çok az olacaktır. Yani yüksek oranlı düşüşler büsbütün Endekslerdeki matematiksel olgu yahut hesaplama yolunun yol açtığı gerçek sonuçlardır.
Enflasyonun süratle yükseldiğine inanıp, düşme eğilimine girdiğinde inanmamak tam da Nasrettin Hocanın meşhur kazanın doğurduğuna inanıp, öldüğüne inanmamak üzere bir şey olmaktadır. Elbette bütün cürüm yalancı çoban olarak algılanan TÜİK’in toplumun itimadını kazanmak için kamu diplomasisini kullanarak rastgele bir açıklama yahut şeffaflık yolunu tercih etmemesinden kaynaklanmaktadır. Şeffaflığın olmadığı yerde, haklı yahut haksız şaibe ve kuşku olmaması mümkün değildir.
Öte yandan, bu bahiste bir öbür yanlış manaya da, enflasyonun düşmesini fiyatların gerilemesi yahut Eksi Enflasyon olarak anlayan ve topluma bu türlü aktaranlardan da kaynaklanmaktadır. Şöyle ki, mesela Aralık 2022’de baz tesiri sebebiyle 20 Puan düşen TÜFE Yıl Sonu oranını orta çaplı bir ulusal TV kanalında haber-yorum sunan yılların tecrübeli gazetecisi; “Geçen ay 80 lira olan bir eseri, 20 puanlık azalış sebebiyle artık 60 liraya alabiliyor muyuz?” diye sorabilmektedir maalesef.
Mesela, 2021’de 100 liraya alınan bir mal, 2022 yılında 180 liraya alınabiliyorsa, bu durumda 2022 yılı enflasyonu %80’dir. 2023’de yıllık enflasyon 50 Puan azalarak %30’a düşerse birebir malı 90 liraya değil, 234 liraya alınabilecek demektir. Enflasyonun lakin yıllık bazda -%50 (Eksi Yüzde 50) çıkması halinde kelam konusu malın fiyatında yarı yarıya azalış olması mümkündür. Yani Enflasyon %80’den %30’a indiğinde, fiyatlar değil, fiyat artış oranı düşmüş olmaktadır.
Bir iktisatta fiyatların azalması durumunda buna Eksi Enflasyon yahut daha hakikat bir söz ile Deflasyon denir. Türkiye iktisat tarihinde Eksi Enflasyon kimi aylarda düşük oranlarda gerçekleşmiş olsa da yıllık bazda hiç olmamıştır. Enflasyon kadar olmasa bile Deflasyonun da sakıncaları bulunmaktadır.
Şimdi asıl mevzumuza dönecek olursak; Yarın, 3 Şubat 2023 saat 10’da TÜİK tarafından 2023 yılı Ocak Ayı ve 12 Aylık Enflasyon Oranları açıklanacak.
CUMHURBAŞKANI İLE HAZİNE VE MALİYE BAKANI ENFLASYONUN DÜŞECEĞİNİ HANGİ TABLOLARA BAKARAK SÖYLÜYORLAR
Gerek Sn. Cumhurbaşkanı R. Tayyip Erdoğan, gerekse Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati ısrarla Enflasyonun süratle düşeceğini tabir etmektedirler. Kestirim ediyorum ki hepiniz bu bilgi ve özgüvenin nereden kaynaklandığını merak ediyorsunuz. Ben de sizler üzere meraklandım ve 20 Yıllık TÜFE Endekslerini Bilgisayarıma yükleyerek önümüzdeki aylar ve yıllarda, bilhassa de 2023 Ocak sonu itibariyle 12 Aylık (Yıllık) Enflasyonun ne olacağını iddia etmeye çalıştım.
Hazırladığım tablolarda gördüm ki, Cumhurbaşkanlığında da, Hazine ve Maliye Bakanlığında da benim önümdeki tablolardan var ve bu sebeple Enflasyonun önümüzdeki aylarda düşeceğini epeyce rahat tabir ediyorlar.
Elde ettiğim sonuçlar makul varsayımlar altında ve bilhassa Baz Tesiri ile Ocak ve Şubat aylarında biraz ivme kaybı olsa da düşme trendi devam edecek ve Haziran ayına kadar kağıt üstünde de olsa enflasyon nitekim yüksek oranla süratle düşmüş görünecek.
Enflasyon oranlarının düşmesinde başka etkenleri olarak;
Swap yoluyla döviz kurlarının denetim altında tutulması ve dış kaynaklı enflasyonist baskıların azalması, enflasyon sepetini direkt ve dolaylı olarak etkileme derecesi yüksek olan Petrol Eserleri, Doğal Gaz ve Elektrikte fiyat artışlarına Mayıs ayına kadar orta verilmesi, hatta endüstride indirime gidilmesi ile Zincir Marketlerin aşikâr bir devir için fiyatlarını sabitlemelerini sıralayabiliriz.
TÜİK YILLIK ENFLASYONU YÜZDE KAÇ AÇIKLAYACAK
Bu kadar ön bilgiden sonra, TÜİK yarın açıklamadan, belirli varsayımlar altında, ODATV olarak biz açıklayalım; Aralık 2022’de belirleyici olan Baz Tesiri, 2023 yılı Ocak ayında da devam edecek. Bu düşüşün ne kadar olacağını, iktisat alanıyla ilgisi bile olsa, bir çok kişi 3 puandan 5 puana, en fazla 10 puana kadar iddia etmektedir.
Oysa yaptığımız hesaplamalarda; 2023 Ocak Aylık Enflasyon %1,5 olarak gerçekleşirse, 12 Aylık Yıl Sonu TÜFE bu sefer 14,20 puan azalarak, Aralık 2022’deki %64,27’lik düzeyinden, Ocak 2023 Sonu itibariyle yıllık %50,07 seviyesine inecek. (Grafik 1 Bu varsayıma nazaran verilmiştir.)
Evet, yanlış anlamadınız. Yarın, 3 Şubat 2023 Saat 10:00’da TÜİK tarafından açıklanacak sayılar ile Enflasyonun 14 Puan civarında azalarak %50’ye düşürülmesi gündemin birinci sıralarına oturacak.
TÜFE Yıllık Ortalama ise daha az ivme kaybederek, Aralık 2022’deki %72,31’lik seviyesinden Ocak 2023 itibariyle birinci sefer 0,70 puan azalarak %71,61 seviyesine gerileyecek. Ocak ayı enflasyonunu %1,5 olarak varsaymamızın temel sebebi, 2022 hariç, son 10 yıllık Ocak ayı fiyat artışları ortalamasının bu seviyede gerçekleşmesidir.
En optimist iddia olarak, Ocak 2023 Aylık Enflasyon oranı %1,0 olarak gerçekleşirse, 12 Aylık Yıl Sonu TÜFE’deki azalış 15 puana çıkar ve %50’nin de altında olan %49,33’lük bir oranla müsabakamız sürpriz olmaz.
Eğer Ocak 2023 Aylık Enflasyon %2 seviyesinde gerçekleşirse, 12 Aylık Yıl Sonu TÜFE %50,81 olarak gerçekleşecek.
Ocak ayı için en karamsar senaryoya ve varsayıma nazaran, Ocak 2023 Aylık Enflasyon %3 olarak gerçekleşse bile, 12 Aylık Yıl Sonu TÜFE hilesiz, hurdasız ve manipülasyonsuz 12 puan düşerek %52,29 düzeyine inmiş olacak.
Tekrar söyleyelim, bu düşüşte belirttiğimiz birtakım fiyat artışlarını önleyici önlemlerden daha çok, geçen yıl, yani 2022 Ocak’ta gerçekleşen %11,10’luk aylık yüksek artışın enflasyon hesaplamasına bahis olan Baz Yılı Endeksini yükseltmesinden, yani Baz Tesirinden kaynaklanacaktır.
Hatta şu ek bilgiyi de paylaşarak hususun anlaşılmasına daha çok katkı sağlamaya çalışalım; Ocak 2023 Aylık Enflasyonu geçen yılki tıpkı aydaki %11,10 oranı kadar yüksek artmış olsaydı, yarın elbette enflasyon azalışı da, artışı da kelam konusu olmayacaktı. Yani 12 Aylık Yıl Sonu TÜFE oranı geçen ayki %64,27 düzeyinde sabit kalmış olacaktı.
Bunu tersine, çok uç bir örnek olarak şayet yarın açıklanacak Ocak 2023 Enflasyonu %15 üzere çok yüksek bir oranda gelirse (ki bu mümkün değil), bu sefer 12 Aylık Yıl Sonu TÜFE’de yaklaşık 6 puanlık yüksek artış ile %70 civarında bir Enflasyon kelam konusu olurdu.
Baz Tesiri ile başlayan Enflasyondaki gerilemenin, umut ediyorum ki 14 Mayıs sonrasında alınacak önemli ve kapsamlı önlemlerle kalıcı hale gelmesi sağlanır ve en kısa müddette enflasyonsuz, pahalılıktan kurtulmuş, alım gücü yükselmiş, inançlı, huzurlu ve müreffeh bir topluma ulaşmış oluruz.