Melisa Vardal – Yapay zekâ teknolojisi her geçen gün gündemimize daha sık gelmeye başlar oldu. Zira artık yapay zekâ şiir yazıyor, fotoğraf yapıyor hatta Birleşik Krallık Parlamentosu’nda bile kelam alıyor. Yakın vakitte dijital sanatçı Greg Rutkowski’nin tarzının yapay zekâ tarafından kopyalandığını söyleyerek yaşayan sanatkarların algoritmadan çıkarılması talebiyle gündeme gelirken birkaç hafta evvel dijital sanat kolunda yapay zekânın bir müsabakayı kazanması ile tartışmalarda nabız yeterlice yükseldi. Getty Images’ın da yapay zekâ ile üretilen görselleri yasaklaması herkesin başını bu tarafa çevirmesine neden oldu. Bizler de bu mevzuyu muhataplarına sorduk “Yapay zekâ ve telif tartışmalarına nasıl bakmalıyız?”
Bager Akbay-Sanatçı/ Akademisyen/ Dizayncı : “Yapay zekâ sanatı demokratikleştiriyor”
Tarih boyunca yapıtı yapan sanatkarın emeği azalıyor aslında. Yapıta öteki insanların katkısı artıyor. Hazır boya çıkınca siz diğerinin emeğinden alıyorsunuz münasebetiyle bir başkası eserinize katkıda bulunuyor. Fotoğraf makinesi çıktığında, ressamlar “Bu sanat değil ki, bir düğmeye basıyor yalnızca. Fotoğrafı yasaklayalım” diyor. O devir bu sanat değil, burada emek yok kanısı ile bu periyot yapay zekâya dair söylenenler tıpkı.
Yapay zekâ dediğimiz bizden evvelki sanatkarların yaptıklarıyla beslenen ve binlerce yazılımcının yazdığı kodlarla birleşen kolektif bir zekâ. Yapay zekâ sanatı demokratikleştiriyor. 20’nci yüzyılın başında rakamları boyayarak fotoğraf yapma modası vardı. Sayıları belirlenen renge boyadıkça bir figür ortaya çıkıyordu ve o zaman herkesin fotoğraf yapabileceği söylenmişti. O yapay zekânın kolaylaşmış hâliydi bir manada. Bugün geldiğimiz noktada bir ilkokul öğrencisi, gece gördüğü rüyayı anlatan kareyi yapay zekâyla üretebiliyor. Ürettiği o çocuğun kendini söz etme formülü olarak manalı ise o sanat yapıtıdır. Tarifi gereği bu türlü zira hislerini yansıtıyor. Yani araç onun anlatmak istediklerine tercüman oluyor. Ben bu yüzden yapay zekânın sanat üretimiyle ilgili bir sorun yarattığını düşünmüyorum.
Telif olayına gelirsek; kelam konusu üretimlerinin teliflerinin daha düşük olmalı ya da halka açılmalı. Çalışmaların fiyatsız kullanabilmesi için yeni telif sistemleri düşünmeliyiz. Dünya bu bahisleri tartışıyor. Mesela çok yakında yapay zekâ yeni bir ilaçta bulacak. Yapay zekânın pandemi devrinde bulduğu ilaç hangi firmanın olacak? Kamu malı olacaksa elbette herkes çok sever yapay zekâyı. Bizim kaygımız, birileri bu buluşlarının patentini alır, hepimizi sömürür mü? O vakit ne yapacağız? O vakit yapay zekânın yeni paradigmasını tanımlayacağız.
Memo Selim Akten – Akademisyen/ Yapay Zekâ Sanatçısı: “Kültürel ve yasal olarak hazırlıklı değiliz”
Uzun yıllardır bu alanda faaliyet göstermiş biri olarak, son zamanlardaki teknik ilerlemenin suratının inanılmaz olduğunu söyleyebilirim. O kadar süratli gelişiyor ki, hem kültürel hem de yasal olarak hazırlıklı olmadığımıza inanıyorum.
Bir yandan, bu teknolojilerin kilidini açtığı güçler inanılmaz. Dünyada, klasik yollarla sinema yahut animasyon yapma imkânına sahip olmayan birçok insan var. Ve yapay zekâ ile vizyonlarını hayata geçirebilirler. Bunun bir diğer yüzü de var. Bu teknolojilerle fotoğraf yaratmanın kolaylığı, bir ‘kirliliğe’ yol açıyor. Yapay zekâ tarafından oluşturulan içeriklerin ortasında, titizlikle hazırlanmış sanat yapıtları kayboluyor. Ben yapay zekâ kullanarak tek bir sanat yapıtı üzerinde aylarca hatta bazen yıllarca vakit harcıyorum. Lakin bu yeni araçlarla, günde binlerce manzara oluşturmak mümkün. Hepsi olağan ki birebir pahaya sahip değil.
Birçok sanatçının yapay zekâya karşı hissettiği olumsuz duyguları anlayabiliyorum. Temel sorun yalnızca sanatın yahut sanatkarların değil insanların kendilerini kıymetsiz hissetmeleri. Şu an sanatçılar kendini tehdit altında hissediyor zira geçim kaynakları tehlikede. Onlarca yıl alanlarında mükemmelleşmek için çalıştılar ama şimdi bir makine görselleri birkaç saniye içinde üretebiliyor.Bugüne kadar yaşayan tüm sanatkarların yapıtlarının yapay zekâ algoritmasında yer aldığı ve özgürce yeni üretimlerin yaratıldığı bir dünyada yaşamayı tercih ederim. O denli bir dünya ki, sanatkarın algoritmada yer almayı reddetmek için hiçbir nedeni olmayacak, ailelerini besleme imkânını tehdit etmeyecek. Bunun nasıl işleyeceğine dair detayları bilmiyorum, fakat çözmemiz gereken sorun bu.
Görseller bu haber için openai.com sitesinden hazırlanmıştır. Yapay zekâ ile yaratılan bu görseller “Yapay zekâ dünyayı ele geçiriyor” ve “Yapay zekâ dostumuzdur” cümlelerinden türetilerek oluşturuldu.
Selçuk Artut – Akademisyen/ Sanatçı: “Sanatçı birincil kelam sahibi olmalıdır”
Sanatçılar tarih boyunca teknolojiyi birçok farklı biçimde eser üretmekte kullanmışlardır. Örneğin fırça seçiminde uygulanan değişim empresyonizmin en bariz anahtarıydı. O vakte kadar klâsik olarak, fırçalar gelincik kıllarından yapılıyordu. Kolinsky fırçaları, bir tıp Sibirya gelinciği olan Kolinsky samurunun kuyruk kıllarından yapılmaktaydı. Lakin empresyonizm sanatkarları domuzun kılından yapılan fırçaları tercih ettiler. Domuzun kılı daha sert ve daha kalındı. Bu fırçanın sağladığı imkanlar sonucunda sanatkarların şuurlu tercihi sonucu orijinal bir sanat akımının estetik biçimini belirleyen teknolojik bir gelişme tabiatıyla ortaya çıkmış oldu.
Günümüze geldiğimizde ise teknolojinin eser üretimindeki katkısı çok daha bariz. Yapay zekâ henüz kendi iradesi ile özgün eserler ortaya çıkarma marifetine sahip değil. Elinde bulunan datalardan yola çıkarak talepte bulunan tanıma uygun bir yapıtın ortaya çıkmasını mümkün kılıyor. Bu açıdan düşünüldüğünde bir aparat olmaktan öteye geçebilmiş değil. Bugün ortaya çıkan soru işaretleri, yapay zekâ sayesinde herkesin sanatçı olup olamayacağına dair. Lakin bir kişiyi sanatçı yapan şey eser üretiyor olmanın yanı sıra içinde bulunduğu kültürel ortamdaki duruşudur. Bu yüzden de yapay zekâ yapıtın üretiminde yaratıcı bir öge olarak var olsa da, fikir hakları açısından bu pay onu kullanan bireye teslim edilmek zorunda. Yani yapıtı ortaya çıkaran sanatçı doğal olarak birincil kelam sahibi olmalıdır.