17 Ağustos 1999 sarsıntısının üzerinden tam 23 yıl geçti. 23 yılda muhtemel İstanbul sarsıntısı için gerekli tedbirler alınmazken, milyonlarca insan çaresizce korkutucu sonu bekliyor. İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Füsun Sümer, yapı stoğunda kayda paha bir düzgünleşme sağlanamadığını belirtirken “Asıl sorumluluk iktidarın. Kanal İstanbul için kaynak ayırmayı düşünenler vatandaşların can güvenliği için neden bunu yapmaz?” diye sordu.
17 Ağustos 1999 Kocaeli-Gölcük merkezli sarsıntının üzerinden 23 yıl geçti. Sarsıntıda resmi sayılara nazaran, 18 bin 373 kişi hayatını kaybetti, 48 bin 901 kişi de yaralandı. 300 binin üzerinde bina hasar görürken milyonlarca insanın hayatı zelzeleden ötürü olumsuz etkilendi.
23 yıl sonra Türkiye ve İstanbul hala sarsıntı gerçeğiyle tam manasıyla yüzleşebilmiş değil. Bilhassa İstanbul, muhtemel bir Marmara sarsıntısı nedeniyle diken üstünde.
İBB tarafından hazırlanan raporda İstanbul’da 7,5 büyüklüğündeki bir zelzele senaryosuna nazaran 91 bin 81 binanın ağır yahut çok ağır hasar göreceği, 167 bin 116 binanın da orta hasar göreceği varsayım edilmişti. Bu kestirime nazaran hayatını kaybeden sayısı da yeniden binleri bulabilir.
17 Ağustos 1999 sarsıntısının 23. yılında İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Füsun Sümer ile konuştuk.
– Türkiye’nin sarsıntı konusunda ortadan geçen 23 yılda gerekli tedbirleri alamadığını belirtirken 1999 zelzelesinden sonra yapılanları ve yapılmayanları terazinin kefelerine koyarsak, yapılmayanların oldukça ağır bastığı görülecektir. Evet, köprüler, viyadükler, hastaneler, okullar vb. birtakım kamu binaları güçlendirildi, yıkılıp tekrar yapılanlar oldu.
– Lakin asıl sorun olan konut yapı stokunda kayda paha bir düzgünleşme sağlanamadı. 20 milyona yakın İstanbullunun barındığı konutların kayda bedel kısmı, sarsıntı güvenliği olmayan, pek birçok kaçak, ruhsatsız, mühendislik hizmeti almadan üretilen yapılar. Alışılmış tekrar kayda paha kısmının 2000 yılı öncesi üretildiğini de söyleyebiliriz.
İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Füsun Sümer
1980 ÖNCESİ İNŞA EDİLEN YAPILAR
– Buna ait bilgiler İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından hazırlanan raporlarda görülebilir. Buna nazaran İstanbul’da toplamda 1.448.341 adet yapı ünitesi bulunmaktadır. Yapı stokunun yüzde 17’si 1980 öncesinde inşa edilmiştir.
– 1980 öncesi inşa edilen bu yapılar yüklü olarak Fatih, Kadıköy, Beyoğlu, Üsküdar, Sarıyer, Gaziosmanpaşa, Beykoz üzere ilçelerimizde bulunmaktadır. Birebir rapora nazaran Adalar, Bağcılar, Bahçelievler, Bakırköy, Bayrampaşa, Beyoğlu, Fatih, Güngören, Kâğıthane, Maltepe, Şile, Şişli, Üsküdar üzere ilçelerimizde 2000 yılı öncesi inşa edilen yapı oranı yüzde 80’lerin üzerinde. Özetle tüm İstanbul’u yenilemek mümkün olmamıştır, bunun mümkün olamayacağını da baştan beri 23 yıldır her fırsatta lisana getirmeye çalışıyoruz.
2019 ZELZELESİ TOKAT GİBİYDİ
“Sorun yalnızca yapı stoku ile de hudutlu değil” diyen Sümer, zelzele toplanma alanlarından ulaşım güzergahlarına, zelzele şuurundan irtibat altyapısına kadar birçok sorunun olduğunu vurguladı.
2019 Eylül’ünde İstanbul’da gelen sarsıntının de bir ‘tokat’ niteliğinde olduğunu söyleyen Sümer şöyle konuştu:
– Senaryolara nazaran yüzbinlerce İstanbullu zelzeleden etkilenecektir ve on binlercesinin hayatını kaybetmesi mümkünlüğü var. Örneğin, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü tarafından hazırlanan raporda mümkün bir İstanbul sarsıntısında 1,2 milyon binadan 491 bini hasar göreceği, 13 bin 492 binanın çok ağır, 39 bin 325 bina ağır hasar alacağı belirtilmektedir.
– Yeniden raporda bir binada ortalama 12,72 kişinin yaşadığı varsayılmakta, hasebiyle 600 bini aşkın İstanbullunun ağır ve çok ağır hasar alacak binalarda sarsıntıyla karşı karşıya kalacağı varsayım ediliyor. Bu bilgilerin yoruma muhtaçlığı yok. Tahayyül hudutlarımızı zorlayacak sayıda can kaybı yaşama mümkünlüğü açıkça görülmektedir.
SADECE KANDİLLİ DEĞİL, İBB VE BAKAN DA SÖYLÜYOR
Durumun vahametini göz önüne serenin yalnızca Kandilli Rasathanesi olmadığını, İstanbul Büyükşehir Belediyesinin de benzeri bir çalışmayı kamuoyuyla paylaştığını hatırlatan Sümer, şöyle devam etti:
– TBMM Zelzele Araştırma Kurulu’na bir sunum yapan Etraf, Şehircilik ve İklimlendirme Bakanı Sayın Murat Kurum’un da tabloyu netleştiren açıklamalarda bulunduğunu hatırlatmak isterim. Sayın Bakan Kurum, İstanbul’da riskli 1,5 milyon konut ünitesi olduğunu, bunlardan da 300 bininin çok acil bir biçimde dönüştürülmesi gerektiğini belirtti.
– İşin korkutucu, huzursuz edici kısmı bu açıklamanın 2021 Mart ayında yapılması ve 2023’te çalışmaların biteceğine dair açıklamadır. Ne yazık ki İstanbul’da 300 bin konutun dönüştürülmesiyle ilgili bir faaliyet yoktur. Olsa tüm kent sokak sokak şantiye alanına dönerdi. Ne yazık ki Sayın Bakanın açıklamasından sonra, 300 bin konutta yaşayan vatandaşlarımızın yazgısına razı biçimde zelzele beklediği dışında bir sonuç çıkarılamıyor.
SORUN SEFERBERLİK İLAN EDECEK DÜZEYDE
Sümer, İstanbul’daki eski ve dayanıksız yapıların kesinlikle güçlendirilmesi ya da yıkılıp yine yapılması gerektiğini vurgularken, şu tabirleri kullandı:
– Burada elbette vatandaşlara da vazife düşüyor. Fakat asıl sorumluluk iktidarındır. Bir devlet vatandaşlarının can ve mâl güvenliğinden sorumludur. Bu nedenle yapıların sarsıntı güvenliğinin sağlanması ve kentlerin bir bütün olarak zelzele tehlikesine nazaran düzenlenmesi için devletin kaynak ayırması, vatandaşlara kolaylık sağlaması; bir öbür deyişle bu mevzuda seferberlik ilan etmesi gerekmektedir.
– Zira sorun seferberlik ilan edecek seviyede derin ve çok taraflıdır. Kanal İstanbul için kaynak ayırmayı düşünenler vatandaşların canı güvenliği için neden bunu yapmaz? İşte temel anlayış ve yaklaşım farklılığımız da bu nokta…
ACİL ULAŞIM YOLLARININ BİR KISMI KORUNMUYOR
“Deprem toplanma alanları ve afet sonrası ulaşım güzergahları, en az yapıların güvenliği kadar değerli bir konudur” diyen Sümer, bu bahiste da şunları söyledi:
– Bilindiği üzere 1999 sarsıntılarından sonra İstanbul için belirlenen 470 zelzele toplanma alanından bir kısmının öbür hedefler için kullanıldığı açığa çıktı. Tıpkı biçimde 562 acil ulaşım yolunun bir kısmının korunmadığı anlaşıldı.
OTOPARK HALİNE GETİRDİLER
– Bilhassa zelzele toplanma alanlarının AVM ve konut projesi vb. için kıymetlendirilmesi, birtakım yolların parklanmaya açılması, kimilerinin otopark haline getirilmesi kamuoyunda önemli bir reaksiyona neden oldu.
– Zelzele toplanma alanlarının yapılaşmaya açılması, merkezi ve lokal idarelerin sarsıntı tehlikesini ve insan hayatını ne kadar önemsediğini açığa çıkartmakla kalmadı, kentin her santimetre karesinin ranta dönüştürülmesi için gözün nasıl karartılabileceğini de gösterdi.
– İBB’nin açıklamasına nazaran 859 toplanma alanı, 1017 süreksiz barınma alanı olmak üzere 1876 alan belirlenmiş durumda.
Son yıllardaki olumlu gelişmeleri de vurgulayan Sümer, temel gereksinimlerin karşılanabileceği altyapıya sahip büyük ve geniş alanların tahrip edildiğini, dolgu alanların uygun olmayacağını da ayrıyeten belirtti.
ACİLEN YAPILMASI GEREKENLER
“Açıkçası kadim kent İstanbul’da yapıların zelzele güvenliği yoktur. Bu durum mümkün bir zelzelede kaçınılmaz olarak bir faciaya yol açacaktır. Facianın insani boyutunun kestirim edilmesinin iç karartıcı olacağını biliyoruz. Lakin gerçeklerden kaçarak, onları görmezden gelerek sonucu değiştirmek mümkün değil” diyen Sümer, son olarak İstanbul’da hemen yapılması gerekenleri şöyle sıraladı:
– Riskli yapılar güçlendirilmeli yahut yıkılıp tekrar yapılmalı.
– Hepsinin yıkılıp tekrar yapılması mümkün olmadığından bilim ve tekniğin gereklerine uygun olarak güçlendirme uygulamaları yayınlaştırılmalı.
– Fonksiyonel, sağlıklı bir yapı kontrol sistemi kurulmalı.
– Merkezi idare, lokal idare ve vatandaşların işbirliği yükseltilmeli.
– Meslek örgütleri ve üniversitelerin sürece katılması sağlanmalı.