Dr. Mahfi Eğilmez
Bütçe Açığındaki Büyük Düşüş Gerçek mi İllüzyon mu?
Ocak – Kasım bütçe açığı 20,4 milyar lira oldu. Yılsonu bütçe açığı kestirimi 278,3 milyar liraydı. Yılsonuna bir ay kala 20,4 milyar liralık bütçe açığı ve 272,2 milyar liralık faiz dışı fazla değişik bir görünüm ortaya koyuyor. Şeytan detayda saklıdır diyerek detaylara da bir göz atalım.
Önce bütçe masraflarına bir bakalım (kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı, Aylık Bütçe Gerçekleşme Raporu, Kasım 2022.)
Tablo: Mahfi Eğilmez
TÜİK tarafından açıklanan Ocak – Kasım enflasyonu yüzde 62,35 olduğuna nazaran bütçe masrafları bu periyotta enflasyonun yaklaşık 32 puan üzerinde gerçekleşmiş. Sarfiyat kalemleri içinde en önemli artışlar mal ve hizmet alım sarfiyatları, sermaye transferleri ve borç verme kalemlerinde görülüyor. Sermaye transferleri ve borç verme kalemleri asıl olarak KİT’lere yönelen sarfiyatlar. KİT’lerin ucuz fiyatla eser satmasını desteklemek üzere bu kalemlerden para verildiği anlaşılıyor. İsmine misyon ziyanı demeden bir çeşit misyon ziyanı uygulaması yapıldığını söylememiz mümkün.
Şimdi de bütçe gelirlerine bakalım (kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı, Aylık Bütçe Gerçekleşme Raporu, Kasım 2022.)
Bütçe gelirleri yüzde 100’ün üzerinde artışla bütçe masraflarından daha fazla arttığı için açığı küçültücü tarafta tesir yapmış görünüyor. Bütçe gelirleri ortasında en önemli artışlar kurumlar vergisi, ithalde alınan KDV ve ÖTV’de görülüyor.
Tablo: Mahfi Eğilmez
Başta bankalar olmak üzere kurumların açıkladıkları kârlar bütün vakitlerin rekorunu kırdığına nazaran kurumlar vergisindeki bu artış olağan görülebilir. Ne var ki şayet enflasyon muhasebesi uygulanıyor olsaydı ne bu kârlar ne de bu yükseklikte kurumlar vergisi tahsilatı olacaktı.[i] Hükümet, enflasyon muhasebesi uygulatmayarak kurum kârlarının yükselmesini ve münasebetiyle tahsil edilen kurumlar vergisinin de yükselerek bütçeyi desteklemesini sağlıyor. Kurumlar vergisi tahsilâtında bu formda ortaya çıkan artış bir çeşit ek vergi olarak düşünülebilir. İthalde alınan KDV’deki artış ithalat meblağlarına bakıldığında hiç de tuhaf değil. Türkiye, ithalat rekorları kırarken ithalde alınan KDV’nin de önemli artışlar göstermesi olağan.
Borçlanma Limiti Niye Artırılıyor?
4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç İdaresinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 5’inci unsuru yıl içinde bütçe açığı varsayımı kadar net borçlanma yapılmasına müsaade veriyor: “Yılı bütçe kanununda belirtilen başlangıç ödenekleri toplamı ile iddia edilen gelirler ortasındaki fark ölçüsü kadar net borç kullanımı yapılabilir.” Tıpkı hususun devamında bu limitin yüzde 10’a kadar artırılabileceği karara bağlanıyor.[ii] 2022 yılı bütçe açığı kestirimi 279,5 milyar lira olduğuna ve Temmuz ayında kabul edilen 2022 yılı Bütçe Kanununda Değişiklik Yapılmasına Ait Kanunda da bu bahiste bir düzenleme olmadığına nazaran net borçlanma limiti 279,5 milyar liradır. Bu limitin yüzde 10 artırılması imkânı bulunmaktadır. Meğer bu yıl birinci on bir ayda kadar yapılan net borçlanma meblağı 350 milyar lirayı bulmuş durumdadır (https://www.hmb.gov.tr/kamu-finansmani-istatistikleri içinde Hazine Nakit Gerçekleşmeleri tablosu.) Buna nazaran Cumhurbaşkanlığı Kararıyla artırma imkânını saysak bile Kasım sonu prestijiyle 70,5 milyar liralık yasa dışı bir borçlanma yapılmış durumdadır (Aralık ayında buna eklenen ölçüsü hesaba katmıyoruz.) Misal bir durum 2017 yılında yaşanmış ve hükümet bu sorunu yasa dışı yetki kullanımı gerçekleştikten oldukça sonra yasa çıkararak aşmıştı.[iii] Bu kere de bu sorunu aşabilmek için hazırlanan husus torba kanuna eklenerek TBMM’ye sevk edilmiş bulunuyor. Buna nazaran borçlanma limiti 493 milyar liraya çıkarılacak. Bu evrede iki tespit ve bir soru var. Birinci tespit: Mevzuyu düzenleyen temel yasa olan 4749 Sayılı yasa borçlanmanın bütçe kanunu ile öngörülen limite ulaştığında durmasını öngörüyor. Meğer limite ulaşıldıktan sonra yasal düzenleme olmadığı halde yetkisiz borçlanma devam etmiş bulunuyor. İkinci Tespit: Borçlanmaya limitin ötesinde devam edilmesi için evvel limit artırımı yapan bir yasal düzenleme yapılması sonra limitin aşılması gerekirdi. Bir diğer sözle bu mevzu, demokrasinin temel taşlarından birisi olan ‘bütçe hakkı’ açısından, evvelden müsaade alınarak çözülmesi gereken bir meseleydi. Sonradan onay (icazet) alınarak çözümlenmesi parlamentonun onay yetkisinin elinden alınması manasına geliyor. Ve Soru: Üstte değindiğimiz formda şayet bütçe açığı hakikaten düşüyorsa borçlanma limitinin 213,5 milyar lira yükseltilmesinin manası nedir?
Toplum bu cins yetki dışı yaklaşımlara öylesine alıştı ki 2017’de pek çok itiraz tenkit yöneltilen bu probleme bu sefer birkaç kişi dışında kimseden itiraz gelmiyor.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blog sitesinden alınmıştır