ABD Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi‘yi taşıyan uçak, Çin’den gelen sert yansılara karşın Tayvan’a indi. Ziyaret öncesi Çin, ABD ve Tayvan silahlı kuvvetlerinin bölgedeki konuşlanmasının en yüksek düzeye çıktığı bildirildi.
Çin Dışişleri Bakanlığı bu gelişme üzerine, “Bu davranış, ateşle oynamak üzere, son derece tehlikeli. Ateşle oynayan kendini yakar” açıklamasında bulundu. Tüm Dünya, Çin’in bölgede gerginliği artıran ziyarete nasıl karşılık vereceğini merak ediyor. Uzmanlara nazaran, ABD’nin bu atağı, bölgede “büyük çaplı bir çatışmayı tetikleme” riski taşıyor.
Nancy Pelosi, Tayvan Dışişleri Bakanı Joseph Wu tarafından Taipei Songshan havaalanında karşılandı © Tayvan Dışişleri Bakanlığı/dpa
“FAY ÇİZGİSİ KIRILDI”
Konuya ait görüşlerine başvurduğumuz, CRI Türkçe’den gazeteci Gökhun Göçmen, son gelişmelerin, ABD-Çin münasebetlerinin temeline dönük, “yakın tarihte görülen en büyük saldırı” niteliğini taşıdığını vurguladı.
“Pelosi’nin adaya ziyareti, biriken fay sınırlarının kırılması manasına geliyor” diyerek tehlikenin boyutlarına dikkat çeken Göçmen, “Uluslararası kamuoyu Çin’in nasıl bir reaksiyon vereceğini tartışıyor” diyerek, Çin’in krize ait yaklaşımındaki “öngörülemezliğe” dikkat çekti.
Göçmen’e nazaran Çin, “Hesaplaşmayı kademeli olarak hakikat taban ve vakte çekmek isteyecek…”
Gökhun Göçmen, CRI Türkçe
ÇİN’İN MÜMKÜN YANITI
Söz konusu hesaplaşmada Çin’in biri ekonomik, oburu askeri olmak üzere iki enstrüman olduğunu belirten Göçmen’e nazaran, birinci enstrümanı devreye sokan Çin, şimdiden Tayvan eserlerine boykot kararı aldı. İkinci silah ise geçmişte üç kere Tayvan Boğazlarında kriz yaşayan “Çin ordusunun ada üzerindeki baskıyı daha da artırması” formunda tezahür edecek.
Çin’in Üçüncü Tayvan Boğazı krizinin akabinde füze denemeleri ve tatbikatları ile direkt adayı maksat aldığını anımsatan Göçmen bugün de misal bir senaryonun hava ve karadan tekrarlanabileceği görüşünde.
Çin’in Tayvan ile barışçıl bir birleşmeyi tercih ettiğini belirten Göçmen’e nazaran, “Pelosi’nin ziyareti ve adada bulunan Demokratik İlerleme Partisi’nin ayrılıkçı eğilimleri, silahın ön planda olduğu senaryoları daha fazla konuşacağımıza işaret ediyor…”
DF-26 balistik füzeleri taşıyan araçlar, II. Dünya Savaşı’nın sona ermesinin 70. yıldönümünü anma merasimlerinde Tiananmen Kapısı’nın önünden geçiyor, Pekin
KRİZİN ART PLANI
Çin-Tayvan sıkıntısının tarihî art planı ve ABD’nin yaklaşımına ait bilgiler paylaşan Göçmen’e nazaran, “ABD, 1979 yılında Çin’i tanımadan evvel Şanghay Bildirisi’ni imzaladı ve böylelikle, Çin’in gerçek temsilcisi olarak Çin Halk Cumhuriyeti’ni tanıdı. ‘Tek Çin prensibi’ olarak da bilinen mutabakat uyarınca, Tayvan adası ile ilgilerin resmi seviyede olmayacağını kabul etti. Çin ve ABD ortasında varılan bu mutabakat daha sonra iki farklı bildiri ile de kayıt altına alındı.”
Buna rağmen, ABD’nin yıllar içinde Çin ile vardığı mutabakata ters olarak, kademeli biçimde Tayvan adası ile alakaları geliştirdiğini belirten Göçmen kelamlarına şöyle devam etti:
“Adaya, askeri teminatların yanı sıra diplomatik olarak da alan açmaya çalışan ABD, 1995 yılında periyodun Tayvan başkanını ABD’ye davet etti, 1997 yılında ise ABD Temsilciler Meclisi Lideri Newt Gingrich adaya gitti. Pelosi’nin bilakis, Gingrich’in Tayvan ziyareti öncesi Çin’e de gitmesi, tıpkı ülke içinde iki farklı durak izlenimi verdiği için bugünkü çapta bir kriz patlak vermemişti. Bununla birlikte; Gingrich’in Cumhuriyetçi, o devir Lider olan Clinton’ın ise Demokrat olması, Tayvan ziyaretinin iç siyasi hesaplaşma temelinde ele alınmasını kolaylaştırmıştı.”
ABD’NİN ÇELİŞKİLİ TUTUMU
Washington idaresinin, “Tek Çin” prensibine dönük akınlarının yakın devirde Trump ile de devam ettiğini söz eden Göçmen’e nazaran, “ABD, 2018 yılında, resmi yetkililerin Tayvan’a gidişine müsaade veren kanunu yürürlüğe koydu. 2020 yılında ise Trump’ın Sıhhat ve İnsan Hizmetleri Bakanı Alex Azar, Tayvan’a gitti. Bu ziyaret, 1979’dan bu yana ABD’li bir yetkili tarafından adaya yapılmış en yüksek seviyeli ziyaretti.”
Göçmen’e nazaran, “Trump’tan misyonu devralan Joe Biden ise her ne kadar Çin başkanı Xi Jinping ile yaptığı görüşmelerde Tek Çin prensibine bağlı kaldığını söylese de pratikte Tayvan’daki bağımsızlık yanlılarını güçlendirdi. Bununla da kalmayan Biden idaresi, yurt dışı seyahatlerinde, muhtemel bir Çin operasyonu halinde Tayvan’a güvenlik garantisi verecek kadar ileri gitti. ABD Dışişleri Bakanlığı resmi İnternet sayfasında, Tayvan’ın bağımsızlığını desteklemedikleri tarafındaki vurgu kaldırıldı. Washington idaresi her ne kadar gelen reaksiyonlar üzerine duyuruyu revize etse de inandırıcı olmaktan uzaktı.”
ABD Sıhhat ve İnsani Hizmetler Bakanı Alex Azar ve Tayvan Devlet Lideri Tsai Ing-wen, Tayvan/Taipei, 10 Ağustos 2020
TAYVAN: “OKLU BİR KİRPİ”
Biden devrindeki hareketlerin, tıpkı öbür devirlerde olduğu üzere diplomasi ile sonlu kalmadığının altını çizen Göçmen, kelamlarını şöyle noktaladı:
“Biden, dört farklı seferde, ortalarında 160 km. menzilli Patriot füzesavar sistemlerinin de olduğu milyarlarca dolar bedelinde silahı adaya gönderirken, New York Times’a konuşan uzamanlar Tayvan’ı Çin karşısında “oklu bir kirpi” üzere görmek istediklerini saklamadı…”
HANGİ ÜLKELER TANIYOR?
1949 yılında başlayan Çin İç Savaşı, Çin Komünist Partisi‘nin zaferi ile sonuçlanmıştı. Çin Milliyetçi Partisi (Kuomintang) lideri Çan Kay Şek ise Tayvan adasına kaçarak, Çin Cumhuriyeti’nin adada devam ettiği savında bulunmuştu.
“Komünist Çin”e karşı “Milliyetçi Çin” ismiyle anılan Tayvan, Birleşmiş Milletler’e (BM) üye 193 devletin 14’ü ve BM Genel Şurası’nda gözlemci devlet olan Vatikan ile tam diplomatik bağlara sahip. Toplamda 58 ülke ile de resmi olmayan ilgilere sahip olduğu bilinen Tayvan ayrıyeten, 110 diplomatik ofis ile dünyanın en büyük 31. diplomatik ağını işletiyor.
Tayvan’ın bağımsızlığını tanıyan devletler ortasında “Belize, Esvatini, Guatemala, Haiti, Vatikan, Honduras, Marshall Adaları, Nauru, Palau, Paraguay, Saint Kitts ve Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent ve Grenadines, ve Tuvalu” yer alıyor.
Tayvan eski Cumhurbaşkanı Yardımcısı Chen Chien-jen ve eşi Lo Fong-ping, Papa Francis ile Vatikan’da
“TEK ÇİN PRENSİBİ” NEDİR?
Çin Halk Cumhuriyeti, “Tek Çin” siyaseti çerçevesinde, Çin ismi altında sadece bir hâkim devlet olduğunu; Pekin idaresinin, Çin’in tek yasal hükümeti olarak hizmet ettiğini ve ‘Çin Cumhuriyeti’ ismini kullanan Tayvan’ın da Çin’in bir kesimi olduğu görüşünü benimsiyor. Taipei idaresi, Çin tarafından, bir gün yine Pekin’in denetimi altına girecek ayrılıkçı bir eyalet olarak kabul ediliyor. Fakat Tayvan, kendi anayasası ve demokratik olarak seçilmiş başkanlarıyla kendisini bağımsız bir ülke olarak görüyor. Çin Devlet Lideri Xi Jinping, Tayvan ile birleşmenin gerçekleşmesi gerektiğini söylüyor ve bu uğurda muhtemel “güç kullanımını” dışlamıyor.