Rusya-Ukrayna Savaşı’nın akabinde Avrupa’nın doğal gazda darboğaz yaşamasıyla tekrar gündeme gelen Türkmen gazı için Türkiye, Azerbaycan ve Türkmenistan’ın güç diplomasisi yoğunluk kazandı.
Bu kapsamda, birinci olarak Türkiye ile Türkmenistan ortasında 1 Mart’ta doğal gaz alanında işbirliğine yönelik mutabakat zaptı ve hidrokarbon alanında yapılacak iştiraklere temel teşkil edecek niyet beyanı imzalandı. Bunu takiben, 14 Mart’ta Türkiye ile Azerbaycan ortasında Türkmen gazının Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden Türkiye’ye ulaştırılmasını içeren doğal gaz alanında işbirliği muahedesi yapıldı.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, konuya ait açıklamasında, Türkmen gazının Türkiye’ye ulaşması için üç seçenek üzerinde durduklarını, bunların takas yoluyla İran yahut İran-Azerbaycan üzerinden gelmesi ya da daha uzun soluklu lakin daha sürdürülebilir ve büyük kapasiteli bir seçenek olan Hazar geçişli bir boru çizgisiyle taşınması olduğunu belirtmişti.
Bakan Bayraktar, birinci etapta yaklaşık 2 milyar metreküp Türkmen gazının Türkiye’ye taşınmasının planlandığını bildirmişti. Temmuz sonundaki Türkmenistan ziyareti kapsamındaki açıklamasında ise Bayraktar, 20 yıl boyunca her yıl 15 milyar metreküp olmak üzere yaklaşık 300 milyar metreküplük hacmin hedeflendiğini kaydetmişti.
“Küçük bir takasın Türkiye ya da Avrupa için büyük bir sembolik tesiri olacaktır”
Oxford Güç Çalışmaları Enstitüsü Kıdemli Konuk Araştırma Vazifelisi Julian Bowden, AA muhabirine, yaklaşık 2 milyar metreküplük Türkmen gazının takas yoluyla iletiminin uygulanabilir olduğunu söyledi.
Bowden, Türkmen gazının Avrupa’ya ihracatında en önemli sorunun iletim ve bu iletim için gerekli olan ticari mutabakatlar olduğunu belirterek, yıllık 15 milyar metreküplük gazın iletimi için fiziki bir Trans-Hazar boru sınırının değerine işaret etti.
Bu noktada, Türkiye ile Türkmenistan ortasında imzalanan doğal gaz mutabakatına değinen Bowden, kelam konusu muahedenin her iki ülke için de birtakım stratejik avantajlar sağlayacağına dikkati çekti.
Julian Bowden, Türkiye’nin gaz merkezi olma amacını anımsatarak, “Ne kadar çok tedarik seçeneğine sahip olursa o kadar güzel. Hubların arz çeşitliliğine muhtaçlığı vardır. Küçük ölçülerde da olsa Türkmenistan’dan gaz tedariki, bir hub kurma fikrinin hayata geçirilmesine yardımcı olacaktır. Ayrıyeten, İran ve Rusya gazına da alternatif olacaktır.” dedi.
Türkmenistan’ın devasa gaz kaynaklarının atıl durumda olduğuna dikkati çeken Bowden, “Tek ihracat pazarı olan Çin’e son derece bağımlı durumda. Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Doğal Gaz Boru Sınırı (TAPI) projesi de gerçekleşmiyor. Ayrıyeten, Avrupa’nın kaybedilen Rus gazı yerine yeni gaz tedarikine muhtaçlığı var.” tabirini kullandı.
Bowden, tüm bunlar dikkate alındığında muhtemel bir ticarete ait şunları kaydetti: “Türkmenistan’ın ihracat pazarı olarak yalnızca Çin varken, Türkiye’nin tedariki âlâ durumda. Muhtemelen Türkmenistan’ın Türkiye’ye gereksinimi, Türkiye’nin Türkmenistan’a gereksiniminden daha fazladır. Asıl mahzur ulaşımın sağlanması. Yıllık 15 milyar metreküp çok büyük bir gaz hacmi. Bu bir takas mutabakatı için çok fazla. Bu da Trans-Hazar boru sınırı formunda yeni bir proje ve akabinde Azerbaycan’dan Türkiye’ye uzanan Güney Gaz Koridoru’nun büyük ölçüde genişletilmesini gerektirecektir. Devamında ise Türkiye’den Avrupa’ya iletimi için Güney Doğu Avrupa’da yeni bir proje ya da TAP boru çizgisinin tekrar büyük ölçüde genişletilmesi gerekecektir.”
Bunun, planlandığı üzere birinci etapta daha küçük bir hacmin takas yoluyla iletimi, akabinde bir Trans-Hazar boru çizgisine dönüştürülmesiyle gerçekleştirilmesi ihtimaline değinen Bowden, “Türkmenistan’dan batıya hakikat büyük ölçekli bir ihracatın başlamasıyla Hazar, Trans-Kafkasya ve Güney Avrupa’daki doğal gaz görünümü değişecektir. İran üzerinden yıllık 1-2 milyar metreküplük küçük bir takasın Türkiye ya da Avrupa için çok az piyasa tesiri olacaktır lakin büyük bir sembolik tesiri olacaktır.” değerlendirmesinde bulundu.
“Mevcut altyapı kullanımının azami seviyeye çıkarılması gerekebilir”
Atlantik Kurulu Kıdemli Araştırmacısı John M. Roberts de Türkmenistan’dan Türkiye’ye gaz iletimi için mevcut altyapının kullanımının azami seviyeye çıkarılması gerektiğini lisana getirdi. Roberts, Türkmen kıyılarından Türkiye’ye kadar yeni ve büyük ölçekli bir altyapı inşa etmenin ise mevcut şartlarda pratik olmadığını savundu.
Türkmenistan’ın doğal gazı için alternatif çıkış noktaları bulması gerektiğini kaydeden Roberts, “Halihazırda bir çıkış noktası var: Çin. Lakin gerektiği kadar süratli büyümüyor. Pakistan ve Hindistan’a bir boru sınırı çekmeye çalışıyor ve bunu 20 yıldır deniyor, lakin ilerleme kaydedemiyor. Bu noktada, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın projeye verdiği emek, Türkiye’ye gaz getirmek için bir mutabakat zaptı imzalaması ve akabinde Azerbaycan’ın transit ülke olarak hareket etmesini sağlamak için öbür bir mutabakat zaptı denemesi var. İşte Türkmenistan’ın ilgileneceği sınır bu.” diye konuştu.
Roberts, Türkmen gazının Avrupa’ya gidip gitmediğine bakılmaksızın Türkiye’ye ulaşmasından tüm tarafların yararlı çıkacağını belirterek, “Hazar üzerinden Türkmen gazının ihracatı projesini hayata geçirebilecek biri varsa o da Türk yetkililerdir. Türkmen gazının batıya iletilmesinde büyük bir gelişme kelam konusu olacaksa bunu gerçekleştirecek oyuncu Türkiye olacaktır.” dedi.
“Anlaşma, Türkmen gazının AB’ye ulaşmasını kolaylaştıracaktır”
Enerji Uzmanı Danila Bochkarev ise makul fiyatlı her yeni gaz kaynağının Türkiye’nin ekonomik kalkınması için değerli olduğunu, Türkmen gazının Türkiye’nin bölgesel bir gaz merkezi olarak pozisyonunu güçlendireceğini söyledi.
Bochkarev, Türkmen gazı için planlanan Trans-Hazar boru çizgisinin jeopolitik, finansal ve çevresel mahzurlar nedeniyle kısa vadede tamamlanmasının mümkün görünmediğini vurgulayarak, gazın İran üzerinden Türkiye’ye ulaşabileceğini lakin İran’a uygulanabilecek yeni yaptırımların ve Irak ile rekabet üzere birtakım zorluklarla karşılaşılabileceğini aktardı.
Temelde, Türkiye ile Türkmenistan ortasındaki doğal gaz muahedesinin Türkmen gazının Avrupa Birliği’ne ulaşmasını kolaylaştıracağını lisana getiren Bochkarev, “Türkmenistan gazı teorik olarak Avrupa’da rekabetçi bir fiyata satılabilir. Lakin Çin’e yapılan teslimatlar yahut gaz kaynaklarını paraya çevirmenin öbür yollarıyla karşılaştırıldığında Türkmengaz için fazla kar getirmeyecektir.” görüşünü paylaştı.